Recenzja filmu

Na złamanie karku (2004)

Mimo że film Jana Hřebejka i Perta Jarchovskiego "Na złamanie karku" (Horem padém) to bez wątpienia film dla szerokiej publiczności, nie dokonuje się w nim wulgaryzacja stawianych problemów. To film, który trudne kwestie stawia - jak sugeruje jego podtytuł Komedia, która doprowadzi do płaczu, dramat, który rozśmieszy - w sposób przystępny dla wszystkich. Zastanawiające jest to, co decyduje, że niemal każdy nakręcony wspólnie przez Jana Hřebejka i Perta Jarchovskiego film staje się sukcesem. Współpracują ze sobą już od pierwszego studenckiego scenariusza (Jan Hřebejk jest z wykształcenia scenarzystą) Jana Hřebejka do filmu nakręconego przez Ondrę Trojana "Pějme píseň dohola". Znają się jednak znacznie dłużej. Chodzili razem do gimnazjum. Później razem studiowali (choć nie na tym samym roku). Ich wspólnym dziełem jest zdobywca Czeskiego Lwa z 1993 roku, debiut pełnometrażowy Jana Hřebejka, "Šakalí léta"(1993), jak też "Pod jednym dachem" (Pelíšky, 1999), "Musimy sobie pomagać" (Musíme si pomáhat, 2000), a także "Pupendo" (2003) oraz wiele innych projektów telewizyjnych i teatralnych. Może o sukcesach Hřebejka i Jarchovskiego decyduje jakieś niezwykłe duchowe porozumienie, a może po prostu fakt, że obaj są scenarzystami i potrafią opowiedzieć jasną, ale zarazem wielowątkowa historię. Hřebejk współpracuje przy pisaniu scenariusza, a Jarchovský jest częstym gościem na planie, uczestniczy w doborze aktorów i muzyki. W ich filmach panuje niemal doskonała równowaga pomiędzy powagą a humorem, pomiędzy komizmem a istotnością problemu, o którym film opowiada, pomiędzy prostotą a złożonością opowiadanej historii. "Na złamanie karku" (Horem padém) otrzymał dwanaście nominacji do nagrody Czeskiej Akademii filmowej i Telewizyjnej. Ostatecznie Czeskiego Lwa otrzymał tylko w czterech kategoriach, niemniej w najważniejszych: za najlepszy film, reżyserię, scenariusz i główną rolę żeńską (Emília Vášáryová za rolę Věry Horeckiej). W "Na złamanie karku" (Horem padém) autorzy ukazują jeden z najważniejszych aspektów przemian Europy Środkowej, zamkniętej w politycznym inkubatorze, odgrodzonej przez długi czas żelazną kurtyną od procesów społecznych zachodzących na Zachodzie Europy. Film ten mógłby stać się niemal ilustracją do "Globalizacji" Zygmunta Baumana, który pisze: Odległości nie mają już większego znaczenia, a koncepcje granicy geofizycznej w "realnych warunkach" coraz trudniej utrzymać. Opozycje kształtujące jeszcze niedawno świat przestają mieć znaczenie. "W" - "poza", "tutaj" - "tam", "blisko" - "daleko", "nasz" - "obcy" stają się bezużytecznymi kategoriami. Posługiwanie się tymi opozycjami ułatwiało niegdyś oswajanie świata. Dziś człowiek zaczyna się gubić. Ogarnia go niepewność, ponieważ brakuje mu słów do opisania rzeczywistości po przemianach. Nowe jeszcze się nie wykształciły, co uświadamia postać profesora Otokara Horeckiego, prowadzącego wykład o emigracji w świecie, w którym granice przestają mieć racje bytu. Nie bez znaczenia pozostaje tu nawiązanie do granej przez tego samego aktora (Jan Tříska), niemal identycznymi środkami wyrazu postaci nauczyciela Igora Hnízdo z filmu Jana Svěráka "Szkoła podstawowa" (Obecná škola, 1991). Nie wiadomo, jak się w zmienionej sytuacji zachowywać. Co ma zrobić skinhead (świetna rola Jiřego Macháčka), którego dziecko (nie zdradzając fabuły filmu) okazuje się Hindusem? Co ma zrobić córka, której brat może okazać się ojcem? Co ma zrobić kobieta w świecie poprawności politycznej, której cyganie przeszkadzają spać? Przecież nie można o nich powiedzieć złego słowa. Przed takimi problemami stawiają widzów Hřebejk i Jarchovski. I nie dają prostych odpowiedzi. Za pomocą paradoksu, wplatania w akcję komizmu, zwrotów akcji wywracają całą sytuację po to, aby świat nie pozostał czarno-biały (to kolejna granica, która została w tym filmie unieważniona).